خوشنويسان البرزي سبک کلهر
سوم مهر برابر با 25 محرم براساس تقويم هجري قمري، يکصد و سي و يکمين سالگرد درگذشت استاد ميرزا محمدرضا کلهر کرمانشاهي خوشنويس صاحب سبک ايراني در قلم نستعليق و بنيانگذار «سبک کلهر» و همچنين يکصد و شانزدهمين سالگشت تولد استاد سيد حسين ميرخاني از بنيانگذران البرزي انجمن خوشنويسان ايران است. استاد کلهر که در 25 محرم سال 1310ق درگذشت، چون در هنر خوشنويسي سرآمد بود، بارها مورد تشويق ناصرالدين شاه قاجار قرار گرفت. شاه قاجار گاهي از او خط مي گرفت و در سفر دوّم شاه به خراسان همراهش بود و رويدادهاي روزانه آن ايام را به خط خود مي نوشت و چاپ مي کرد.
امروزه در خوشنويسي نستعليق ايراني با دو قالب و ساختار متمايز با نام هاي «سبک قديم يا سبک ميرعماد» و «سبک جديد يا سبک کلهر» روبرو هستيم. در توضيح سبک جديد خوشنويسي در مقايسه با سبک قديم (ميرعماد)، بايد گفت ورود صنعت چاپ سنگي در دوره قاجار به ايران، باعث شد که تغييرات جديدي در شيوه کتابت به وسيله استاد کلهر ايجاد شود که به چاپي نويسي معروف شد. مرکب اين گونه کتابت بسيار غليظ بود و نوشتن با آن بسيار مشکل. همچنين براي زيباتر شدن دواير و کشيده ها در چاپ، دانگ قلم و اندازه دواير و کشيده ها تقليل يافت که در نهايت اين سبک به نام زنده ياد کلهر ثبت شد. ظرافت کاري ها و نازکي (ضعف) برخي از قسمت هاي حروف و کلمات به ويژه آخر دواير، برخي اتصالات و ارسال ها و. در سبک ميرعماد با ساختار و عمل چاپ سنگي هماهنگ نبود چرا که به هنگام چاپ، اين نواحي چاپ نمي شدند و در اصطلاح صنعت چاپ، خورده مي شدند يا مي ريختند. در سبک قديم (ميرعماد)، خوشنويس داراي آزادي عمل بيشتر بوده و قوانين کمتري بر آن مستولي گشته است اما در سبک جديد (کلهر) خط داراي پختگي بيشتري است و به دليل کاربردي شدن آن براي استفاده در رومه ها و مجلات، قوانين ويرايشي بيشتري براي آن وضع گرديد که هم نوشتن را سهولت مي بخشيد و هم اينکه سرعت را به کار مي افزود. در زير مجموعه سبک کلهر، دو سبک هم عصر ديگر تولد يافته که يکي مربوط به استاد عمادالکتّاب و پيروان او و ديگري مربوط به استاد سيد مرتضي حسيني برغاني و پيروان او است.
استاد کلهر روحيه اي آزادي خواهانه داشت و از منتقدان حکومت قاجار به شمار مي رفت. به همين جهت از پيروان آيت الله شيخ هادي نجم آبادي روحاني نوانديش، آزادي خواه و قرآن پژوه عقلگراي البرزي بود. وقتي در سن 65 سالگي بر اثر بيماري وبا درگذشت، مرحوم شيخ هادي بر پيکر او نماز گزارد و پيکرش را در آرامستان محله حسن آباد تهران به خاک سپرد.
سه خوشنويس مشهور البرزيبه ترتيب از سه شهرستان ساوجبلاغ، نظرآباد و طالقان را مي توان از شاگردان اصلي و اثرگذار سبک کلهر به شمار آورد: استاد سيد مرتضي حسيني برغاني (درگذشت 1318ش)؛ استاد ميرزا مرتضي نجم آبادي (درگذشت 1326ش)؛ استاد ابراهيم بوذري طالقاني (درگذشت 1365ش).
استاد سيد مرتضي حسيني برغاني مشهور به سيد مرتضي ميرخاني، خوشنويس نامدار و صاحب سبک اواخر دوره قاجار است. او تعليمات خود از استاد کلهر را به دو فرزندش استاد سيد حسين ميرخاني و استاد سيد حسن ميرخاني مشهور به سراج الکتّاب منتقل کرد و موجب ايجاد سبکي ذيل سبک کلهر شد که از آن با عنوان «سبک برغاني» ياد مي شود. ميرزا مرتضي نجم آبادي شاگرد و داماد شيخ هادي نجم آبادي است. او علاوه بر خوشنويسي، حقوقدان و رومه نگار هم بود. استاد کلهر در پايان عمر، کارهاي نوشتني خود را به ميرزا مرتضي مي‌سپرد. استاد ابراهيم بوذري طالقاني خوشنويس، اديب، تعزيه پژوه و کارشناس رديف هاي آواز موسيقي سنّتي ايران است. مشارکت در تأسيس انجمن خوشنويسان ايران و خوشنويسي کتيبه هاي هفتگانه آرامگاه سعدي در شيراز از جمله فعاليت هاي هنري او به شمار مي رود.
تاسيس انجمن خوشنويسان ايران به عنوان پرسابقه ترين تشکّل هنري مستقل ايران، با مشارکت مستقيم سه خوشنويس البرزي يعني استادان سيد حسين و سيد حسن ميرخاني و ابراهيم بوذري طالقاني در کنار دو خوشنويس ديگر استادان علي اکبر کاوه و دکتر مهدي بياني تاييد کننده اين گزاره پژوهشي است که تاسيس انجمن خوشنويسان ايران نيز حاصل تلاش خوشنويسان نامدار البرزي است. از ديگر سو، سبک خوشنويسي استاد غلامحسين اميرخاني ديگر خوشنويس نامدار البرزي در خط نستعليق، ترکيبي هنرمندانه و خلاقانه از دو سبک قديم و جديد يعني سبک هاي استاد ميرعماد حسني قزويني خوشنويس برجسته دوره صفوي و استاد محمدرضا کلهر خوشنويس تواناي دوره قاجاريه است.
- نشر نخست اين مقاله در: حسين عسکري، «خوشنويسان البرزي سبک کلهر»، رومه پيام آشنا، سال ششم، ش 1469، چهارشنبه 3 مهر 1398، ص 8.
کتيبه‌هاي آرامگاه سعدي را يک البرزي خوشنويسي کرده است
درباره این سایت